خبرنگار قلم از کردستان، هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع‌دستی این روزها در جنگ نابرابری قرار دارند به نام، گرانی بسیار مواد اولیه و کاهش میزان فروش و صادرات بدین ترتیب نیاز است تا حمایت‌ها را در این عرصه جدی‌تر در پیش گرفت.
طبق آخرین اطلاعات در دی‌ماه سال گذشته، تعداد ۲۵۸ هزار صنعتگر در زمینه صنایع‌دستی در استان کردستان فعالیت دارند که از این تعداد ۷۵ هزار نفر به‌طور رسمی آموزش دیده‌اند. حدود ۸۷ درصد از صنعتگران صنایع‌دستی استان را زنان و ۱۳ درصد را هم مردان تشکیل دادند و بالغ‌بر هشت هزار و ۶۵۰ کارگاه صنایع‌دستی فعال در استان کردستان وجود دارد.
معاون وقت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان در این زمینه با بیان اینکه تعداد ۱۸۳ هزار نفر از این صنعتگران، فعالان صنایع‌دستی غیرمستمرند که بیشتر آن‌ها صنعتگران روستایی هستند، یادآور شد: ۴۵ رشته فعال صنایع‌دستی در استان وجود دارد که شامل ۳۳ رشته بومی و ۱۲ رشته غیربومی است.
خسرو قاضی‌زاده خاطرنشان کرد: از رشته‌های بومی فعال، تعداد ۱۲ رشته در حال منسوخ شدن هستند و ۲۵ رشته نیز ثبت ملی شده‌اند.
هم‌اکنون هنرمندان استان کردستان در حدود ۵۰ رشته فعالیت دارند که ۲۱ مورد از این رشته‌ها صنایع‌دستی بومی فعال استان است. بیش از ۴۰ هزار نفر از هنرمندان کردستان در ۴۵ رشته فعال صنایع‌دستی بومی و غیربومی فعالیت می‌کنند که ۱۴ هزار و ۵۰۰ نفر از این تعداد در سامانه معاونت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دارای شناسه فعالیت هستند که از این تعداد، سه هزار و ۶۰۰ نفر بیمه تأمین اجتماعی دارند.
استان کردستان دارای یک‌هزار و ۵۱۹ اثر تاریخی شناسایی‌شده شامل آثار باستانی، غارهای طبیعی، درختان کهن‌سال، میراث منقول، قنات و مکان‌های طبیعی است و هم‌اکنون ۸۲۸ مورد از این تعداد شامل ۷۶۳ اثر تاریخی، هشت مورد میراث طبیعی، ۴۹ مورد میراث معنوی و هشت مورد میراث منقول است.
اما به‌راستی در این وانفسای شیوع ویروس کرونا و کاهش مسافران و گردشگران و تعطیلی‌های کارگاهی و البته وضعیت اقتصادی و گرانی مواد اولیه، هنرمندان و فعالین عرصه صنایع‌دستی استان کردستان چه روزهایی را پشت سر می‌گذرانند؟ آیا برنامه‌ریزی‌ها در مسیر حمایت از فعالین این عرصه، پررنگ بوده است؟
در این خصوص برآن شدیم تا پای صحبت‌های دو نفر از هنرمندان صنایع‌دستی و اساتید سازنده ساز در استان کردستان؛ استاد رحمت آیینی و استاد اسعد دولابی بنشینیم که دارنده نشان مرغوبیت صنایع‌دستی کشور و نشان ملی اصالت هستند و وضعیت تولید، فروش و صادرات آن‌ها را جویا شویم که در ادامه متن این گفتگوها را می‌خوانید:
از گرانی مواد اولیه تا کاهش میزان فروش
استاد رحمت آیینی، متولد شهر سنندج ۳۲ سال است در عرصه ساخت سازهای موسیقی (تار، سه‌تار، عود، ویالون و غیره) خصوصاً تار و کنترباس فعالیت دارد. هنرمند برتر کشوری در سال ۱۳۸۹ و دارای رتبه درجه‌یک از خانه موسیقی، رتبه درجه دو از خانه میراث فرهنگی و دارنده نشان مرغوبیت صنایع‌دستی در سال ۱۳۹۲ و دارنده مُهر اصالت ملی است که دوره مقدماتی کارش را سال‌ها پیش نزد استاد یوسف حیدری گذرانده است.
وی در گفتگو با خبرنگار حوزه صنایع‌دستی قلم با بیان اینکه فشارهای اقتصادی موجب کاهش تمایل مردم برای خرید سازهای سنتی شده است، عنوان کرد: تمایل مردم به این سمت کاهش یافته است بدین ترتیب، این موضوع روی میزان تولید ما نیز اثر گذاشته است.
این دارنده نشان ملی اصالت صنایع‌دستی با اشاره به گرانی مواد اولیه مطرح کرد: از سویی، گرانی مواد اولیه موردنیازمان موجب شده تا قیمت تمام‌شده محصولاتمان بالا رود و همین امر نیز علتی دیگر برای کاهش تقاضای مردم برای خرید سازهای سنتی شده است و برخی، سفارش‌هایشان را در این عرصه کنسل می‌کنند.
آیینی ادامه داد: سفارش‌هایی برای خارج از کشور داریم بدین ترتیب، اکثر سفارش‌هایمان به کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و غیره صادر می‌شود.
وی با بیان اینکه حمایت‌هایی از سوی صندوق هنرمندان از طرف خانه موسیقی شد، اظهار کرد: این کمک‌ها در زمینه هزینه‌های بیمه مطرح شد که به‌موقع و خوب بود.
این دارنده مُهر اصالت ملی ادامه داد: نیاز است تا از هنرمندان و فعالین عرصه صنایع‌دستی حمایت‌های مناسبی صورت گیرد، به‌ویژه که شهر سنندج به‌عنوان شهر جهانی خلاق موسیقی مطرح است.
آیینی در بخش پایانی صحبت‌های خود با بیان اینکه در شورای ۲۹ نفره در زمینه شهر جهانی خلاق موسیقی بودم، اظهار کرد: این عنوان می‌توانست بسیار به فعالین عرصه تولید سازهای سنتی کردستان و نوازندگان این عرصه کمک کند و روی کارهای سفارشی و فروش محصولات مربوطه نقش داشته باشد اما به سبب شیوع ویروس کرونا و گرانی مواد اولیه می‌بینیم که وضعیت نامناسب شده و به‌نوعی هنرمندان این عرصه نیاز به حمایت دارند.
اگر مشکلات نبود، می‌ماندم
استاد اسعد دولابی، هنرمند کردستانی است که دارنده نشان ملی سه‌تار و کمانچه و دارای نشان مرغوبیت صنایع‌دستی در سال ۱۳۹۲ است.
وی در گفتگو با خبرنگار حوزه صنایع‌دستی قلم با بیان اینکه در حال مهاجرت به عراق هستم، گفت: علت این مهاجرتم مشکلاتی است که سر راه هنرمندان و فعالین صنایع‌دستی کردستان وجود دارد. اگر مشکلات نبود، می‌ماندم.
این دارنده نشان ملی اصالت صنایع‌دستی با بیان اینکه برای پول بیشتر می‌خواهم مهاجرت کنم، اظهار کرد: از سال ۱۳۷۹ ساز می‌سازم، یعنی دقیقاً ۲۰ سال است که در این عرصه فعالیت دارم اما ۱۰ سال است که به تقاضای من در حوزه صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان بی‌توجهی می‌شود.
دولابی با اشاره به اینکه ۱۰ سال تقاضای حمایت داشتم و درخواست دادم که بتوانم در خانه صنایع‌دستی کردستان که باید به هنرمندان و فعالین عرصه صنایع‌دستی تعلق می‌گرفت، من هم جایی داشته باشم، عنوان کرد: متأسفانه این موضوع محقق نشد.
از حمایت‌ها محروم مانده‌ام
وی با تصریح بر اینکه خانه صنایع‌دستی ایجاد شد تا در راستای آن از هنرمندان حمایت شود و دغدغه اجاره مکانی برای استقرار و فعالیت در حوزه صنایع‌دستی را نداشته باشند، گفت: در حال حاضر، در استان کردستان شاهدیم که در خانه صنایع‌دستی مکان‌ها به افرادی تعلق می‌گیرد که نه‌تنها در این عرصه فعال نیستند، بلکه تنها به سبب آن‌که بیمه صنایع‌دستی دارند به آن‌ها کارگاه داده شده است.
دارنده نشان ملی سه‌تار و کمانچه ضمن ابراز ناراحتی ادامه داد: کسانی در این خانه، کارگاه دارند که ۶ ماه یک‌بار حتی برای عوض شدن هوای کارگاهشان درب آن را باز نمی‌کنند!
دولابی با بیان اینکه در جواب درخواست من عنوان می‌کنند که زمانی که یک کارگاه خالی شد، آن را به تو می‌دهیم، اما این درحالی است که افرادی که کارگاه دارند، تخلیه نمی‌کنند بلکه تنها جایشان با کارگاهی دیگر عوض می‌شود، اظهار کرد: فردی به مدت سه سال است که یکی از این کارگاه‌ها را گرفته و به وی گفته‌اند که دیگر مجاز نیستند که کارگاه را به وی بدهند اما به سبب داشتن دوست و آشنا توانسته این بار این کارگاه را به نام خانمش که اصلاً در حوزه صنایع‌دستی نیست! بگیرد و قرارداد ماندگاری‌اش در کارگاه تمدید شده است.
وی ادامه داد: این درحالی است که افرادی چون من که در عرصه صنایع‌دستی سال‌ها است که فعالیم از این موقعیت محروم مانده‌ایم.
جواز صنایع‌دستی‌ام را با یک دسته کاهو عوض می‌کنم
این هنرمند صنایع‌دستی در ادامه گفتگو ضمن ابراز تأسف مطرح کرد: یک جواز صنایع‌دستی‌ام را با یک دسته کاهو عوض می‌کنم! دو سال در برنامه‌های صنایع‌دستی شرکت کردم و نشان ملی صنایع‌دستی را گرفتم اما دیگر شرکت نکردم. افرادی که یک قاشق چوبی را از اورامانات می‌خرند و آن را سمباده می‌زنند، به وی هم وام چهار درصد می‌دهند و هم کارگاه در اختیارش قرار می‌دهند! همه‌جا را فساد گرفته است.
می‌روم برای کارگری! می‌روم که نجار شوم، آلاچیق بسازم
دولابی در پاسخ به اینکه آیا در کشوری که به آن مهاجرت می‌کنید، بازهم هنرمند و فعال در این عرصه خواهید بود؟ مطرح کرد: به عراق مهاجرت خواهم کرد، عراقی که هشت‌سال جنگ و مشکلات آن را بر سر ما خالی کرد اما حال، ماهی هزار دلار برای کارم به من می‌دهد درحالی‌که اینجا باید بنشینم ببینم چه زمانی می‌تواند دو ساز بفروشم و هفت میلیون بگیرم.
وی در ادامه این موضوع با ناراحتی اضافه کرد: خیر، می‌روم برای کارگری! می‌روم که نجار شوم، آلاچیق بسازم.
این دارنده نشان ملی اصالت صنایع‌دستی در بخش پایانی گفتگو با تصریح بر اینکه سیم آلمانی کمانچه را که سال گذشته ۲۵۰ هزار تومان می‌خریدیم، امسال باید ۸۵۰ هزار تومان بخریم، خاطرنشان کرد: به‌جز گرانی بسیار مواد اولیه موردنیاز برای تهیه ساز، عدم‌حمایت‌ها در این مسیر و مواردی دیگر، در عرصه صنایع‌دستی با کاهش قدرت خرید مردم نیز روبرو هستیم، مردمی که نمی‌توانند نان بخرند، آیا می‌آیند که ساز بخرند؟!
به‌راستی، گرانی مواد اولیه و نامناسب بودن بازار فروش و صادرات صنایع‌دستی در استان کردستان، این روزها مهاجرت را آخرین گزینه برای انتخاب هنرمندان و فعالین این عرصه کرده است. موضوعی که شاید این روزها با چند نفر از هنرمندان صنایع‌دستی پیش رود اما در صورت عدم برنامه‌ریزی مناسب در این عرصه، مهاجرت‌های این هنرمندان بیشتر و بیشتر شده و به‌راستی باید گفت به‌مرور چیزی از شهر جهانی خلاق موسیقی باقی نخواهد ماند.
اما دراین‌بین باید چه کرد؟ حفظ هنرمندان صنایع‌دستی اگرچه می‌تواند نقطه قوتی برای ورود به بحث صادرات غیرنفتی باشد اما نباید از موضوع میراث‌های ناملموس دراین‌بین غافل بود. صنایع‌دستی می‌توانند احیاگر فرهنگ‌ها، سنت‌ها، موسیقی سنتی و غیره باشند که در صورت دلسردی فعالین این عرصه و جدا شدن آن‌ها از بدنه صنایع‌دستی به عینه با مشکلات هویت جوانان و نوجوانانمان روبرو خواهیم شد چراکه هر گروهی نتواند فرهنگ و سنت خود را حفظ کند، ناگزیر به وابستگی به فرهنگی دیگر خواهد بود.
بدین‌سان، توجه به صنایع‌دستی نیازی است که این روزها، مورد غفلت قرار گرفته و در سایه گرانی مواد اولیه، مشکلات در تولید، فروش و صادرات و البته وضعیت‌های اقتصادی و کرونا در مسیر رنگ باختن است و حال، زمان آن رسیده تا حمایت‌ها از فعالین این عرصه (فعالین واقعی این عرصه) پررنگ‌تر شود، از راه‌اندازی بازارچه‌های مرزی، تبلیغات، برندسازی و معرفی محصولات تولیدی گرفته تا اعطای تسهیلات مناسب، بیمه شدن فعالین این عرصه و حداقل نشستن پای دغدغه‌های آن‌ها را در پیش بگیریم تا شاهد خروج این نیروهای حرفه‌ای و حتی مهاجرت آن‌ها از کشور نباشیم.
شهر سنندج به‌عنوان شهر جهانی خلاق موسیقی مطرح است و امید است تا خانه موسیقی و معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان قدم‌های بلندتری در مسیر حمایت از سازندگان سازهای سنتی در این استان و تک‌تک شهرستان‌های آن بردارد. البته تا دیر نشده است.
