پایگاه خبری و تحلیلی قلم – گروه استان‌ها – شکیبا کولیوند: کار کودک ازنظر سازمان بین‌المللی کار، به آن دسته از فعالیت‌های اقتصادی کودکان گفته می‌شود که باعث آسیب رسیدن به سلامت جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی آنان می‌شود یا آموزششان را از سه طریق دچار مشکل می‌کند.
اما قانون درباره شرایط کار نوجوانان در قانون کار چیست؟ ماده ۷۹: به‌کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام ممنوع است. ماده ۸۰: کارگری که سنش بین ۱۵ تا ۱۸ سال تمام باشد، کارگر نوجوان نامیده می‌شود. ماده ۸۲: ساعات کار روزانه کارگر نوجوان، نیم‌ساعت کمتر از ساعات کار معمولی کارگران است. ترتیب استفاده از این امتیاز با توافق کارگر و کارفرما تعیین خواهد شد. ماده ۸۳: ارجاع هرنوع کار اضافی و انجام کار در شب و نیز کارهای سخت، زیان‌آور، خطرناک و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.
باید پذیرفت که بسیاری از افراد موفق در دنیای کسب‌وکار امروز کسانی هستند که از همان نوجوانی به‌دنبال فرصت‌های کاری بوده‌اند. آن‌ها از سنین نوجوانی درک استقلال و پذیرش مسئولیتی تحت عنوان کار قابل درک را آموخته‌اند و همین، برایشان فرصتی را ایجاد کرده که ایده‌هاشان رشد و پتانسیل‌هایشان را از دست ندهند و به‌قولی فرصت‌سوزی نداشته باشند.
در مطالعات انجام شده، چند کار را مختص نوجوانان عنوان کرده که می‌تواند در مسیرهای مذکور روشن‌بخش آینده نوجوان باشد:
۱- نماینده خدمات
در هر شهری که زندگی می‌کنید، هستند شهروندانی که به کمک و همراهی کسانی احتیاج دارند. این افراد که معمولاً از دسته کهنسالانند از خرید خوارو بار و وسایل لازم و ضروری تا رساندن بعضی از بسته‌های خود به دیگران و انجام ساده برخی کارهای منزل، به فردی احتیاج دارند که به آن‌ها مدد رساند. نوجوان می‌تواند با حس انسان‌دوستی و استقلال، آن‌ها را یاری کند.
۲- دستیار
به‌عنوان مثال برای نظم دادن به یک پارکینگ عمومی، نوجوان می‌تواند وارد کار شود یا مسئولیت‌هایی از دست در مسیر کمک و دستیاری به یک فروشنده لباس.
۳- تعمیر وسایل موتوری کوچک
می توان این کار را با تعمیر وسایلی با موتورهای الکترونیکی ساده از همسایگان، دوستان و اقوام آغاز کرد و انعام دریافت کرد.
۴- باغبانی
اگر تا به حال با گل‌وگیاه سروکار داشته و به آن‌ها علاقه هستید، حتماً می‌دانید که چگونه آن‌ها با کارهایی ساده و ظریف نیاز به نگهداری دارند. بسیاری هستند که تنها زیبایی حیاط خود را می‌خواهند، اما حوصله همین رسیدگی ساده را هم ندارند. مطمئناً اگر با قیمت کم و منصفانه، بتوانید این زیبایی را به خانه آن‌ها ببرید، هستند کسانی که از کار شما استقبال کنند.
۵- مشاوره در امور اینترنت
بسیاری از بچه‌ها در سن نوجوانی با فضای اینترنت آشنا و به سوی آن جذب می‌شوند. اما هستند جوانان و نوجوانانی که بسیار به این شرایط علاقه‌مندند و تلاش بیشتری برای یادگیری در این زمینه می‌کنند و به همین ترتیب معلومات بیشتری با استفاده از فضای پرجاذبه اینترنت کسب می‌کنند. اما این معلومات، برای نوجوانانی که کار کردن و استقلال مالی که شخصیت مستقلی را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد، در این شرایط می‌تواند کمک کند. آن‌ها با کمک کردن به دوستان و هر کسی که به معلومات آن‌ها نیاز دارند، می‌توانند با استفاده از دانش خود و نحوه ارتباط صحیح کاری و علمی با آن‌ها آشنا شوند.
۶- درست کردن شمع و وسایل تزیینی
با هزینه‌ای کمتر از ۱۰۰ هزار تومان تقریباً هرکس به نحوه درست کردن شمع و وسایل تزیینی وارد باشد، می‌تواند یک کسب‌وکار کوچک برای خود درست کند.
۷- طراحی وبلاگ
این هم یکی از کارهایی است که بسیاری از نوجوانانی که بیش از دیگران به فضای ارتباطی اینترنت علاقه‌مندند آن را می‌آموزند. این کار با کمی خلاقیت و سلیقه می‌تواند یکی از بهترین راه‌ها برای ورود شما به کارهای کوچک باشد.
اما به‌راستی یک نوجوان چه مسیری را باید طی کند تا بتواند کسب‌وکاری برای خود داشته باشد، بی آنکه به دیگر مسیرهای مناسب زندگی‌اش آسیبی نرسد؟ آیا والدین در این بین، می‌پذیرند که فرزندشان کسب‌وکاری داشته باشد؟ نقش والدین و آموزشوپرورش در این زمینه چیست؟ چقدر توانسته‌ایم در مسیر تربیت شغلی فرزندان نوجوانمان موفق باشیم؟ آیا همین عدم برنامه‌ریزی در این زمینه، موجب نشده تا با خیل جوانان بیکاری روبه‌رو شویم که علاوه بر تحصیل‌کرده بودن، قادر به سرپا کردن یک کسب‌وکار برای خود نیستند؟
کار نوجوان در برخی از موارد، استثمار و بهره‌کشی محسوب نمی‌شود
در این راستا برآن شدیم تا گفت‌وگویی با محمدرضا محبوب‌فر؛ جامعه‌شناس، عضو هیئت علمی دانشگاه و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران ترتیب دهیم تا چندوچون این موضوع را از وی جویا شویم که در ادامه آن را می‌خوانید:
محمدرضا محبوب‌فر در گفت‌وگو با خبرنگار قلم در این خصوص بیان کرد: زمانی که صحبت از اشتغال کودکان و نوجوانان می‌شود، سریعاً ذهن‌ها به سمتی می‌رود که منظور کودکان کار است. در حالیکه زمانی موضوع درخصوص کودکان کار عنوان می‌شود که کاری را اجبار و ناسازگار با توانایی‌های کودکمان برای وی انتخاب کنیم.
وی با تأکید بر اینکه در این زمینه جنبه اجباری وجود دارد، گفت: اگر اجبار در کار باشد و کار نوجوانان ما برای خانواده به‌عنوان منبع کسب درآمد دیده شود، این موضوع نه‌تنها غیرقانونی و تحت شمول کودکان کار است، بلکه موجب می‌شود تا فرزندان ما از امور کودکی‌شان نیز جا بمانند.
این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: اگر بتوان با برنامه‌ریزی و مطابق علاقه فرزندانمان، قدمی در مسیر یادگیری و آموزش‌های شغلی آن‌ها برداریم، می‌توانیم به کسب تجربه آن‌ها همراه با احساس لذت و زندگی کردن بپردازیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه با تأکید بر اینکه یک شغل برای نوجوان، اگر جنبه اقتصادی و نان‌آوری خانواده را نداشته باشد، می‌تواند رهسپار وی به بازار کار شود، تصریح کرد: با این شغل، نوجوان می‌تواند مهارت کسب کند و همین یادگیری و تجربه موجب تشویق وی برای ورود به عرصه کسب‌وکار در آینده شود.
وی با اشاره به اینکه چنین نوجوانی فرهنگ پس‌انداز را نیز می‌آموزد، خاطرنشان کرد: نوجوان نباید محل کسب درآمد برای خانواده باشد، اما اگر در مسیر یادگیری یک مهارت و فعالیت وارد یک شغل شود، این امر بسیار خوب است.
محبوب‌فر با اشاره به تعطیلی مدارس و از سویی تعطیلی باشگاه‌ها و غیره در فصل تابستان جاری مطرح کرد: نوجوانان می‌توانند در این دوران که به‌نوعی دوران فراغت آن‌ها محسوب می‌شود، در این زمینه قدم بردارند و به‌صورت داوطلبانه یک مهارت و تجربه را کسب کنند.
این جامعه‌شناس در پایان صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه این نوع از کار نوجوان، استثمار و بهره‌کشی محسوب نمی شود، گفت: اگر با شرایط مذکور، یک نوجوان وارد عرصه شغلی شود؛ نه‌تنها بهره‌کشی نیست، بلکه مهارتی همراه با تفریح و با انتخاب خود وی است که می‌تواند در آینده برایش منبع کسب تجربه و موفقیت باشد.
به‌راستی که پندار غلطی وجود دارد که همواره آموزش‌های حرفه‌ای را مختص دوران بلوغ افراد می‌دانند، حال آنکه تربیت حرفه‌ای فعالیتی، مداوم است. یک کودک از همان دوران کودکی‌اش ما را با انتخاب خیالی خود از مشاغلی مثل رانندگی ماشین مسابقه تا ایفای نقش پلیس روبه‌رو می‌کند. بدین‌سان نمی‌توان در فرایند جامعه‌پذیری کودک و نوجوانان را نادیده گرفت و این موضوع را به اواخر دوران نوجوانی و اوایل دوران جوانی موکول کرد.
اما به‌راستی باید گفت: والدین همواره موانعی بر سر راه تربیت حرفه‌ای شغل برای فرزندانشان بوده‌اند. آن‌ها این تصور را داشته‌اند که تنها خانواده‌ای به این موضوع تن می‌دهند که یا به‌لحاظ مالی، مشکلاتی دارند یا آنکه آینده تحصیلی فرزندشان برایشان اهمیت ندارد و همین موضوع باعث شده تا امروز جوان ۳۰ ساله ما، نتواند با ایده‌هایی خلاقانه یک کسب‌وکار کوچک راه بیاندازد!
به‌راستی در این مسیر چه‌قدر در مدارس به دانش‌آموزانمان مبحث تقسیم کار، جامعه‌پذیری، قانون‌مداری، خلاق بودن، مسئولیت‌پذیری، فرهنگ پس‌انداز و مواردی از این دست را آموزش داده‌ایم؟
با توجه به آنکه مؤلفه «تربیت فرزندان» دارای ابعاد گوناگونی بوده که هرکدام از این ابعاد در جایگاه خود حائز اهمیت است. علاوه بر اینکه بعد «تربیت حرفه‌ای یا همان تربیت شغلی فرزندان» یکی از ابعاد مهمی است که متأسفانه در سیستم آموزشی تا حدود زیادی مورد غفلت واقع شده است. در این نوشتار از یک‌سو از مسئولان نظام آموزشی به‌ویژه اکنون که مدارس تعطیل است و از یک‌سو، از والدین روشنفکر می‌خواهیم تا با قدم نهادن در مسیر تربیت شغلی فرزندانشان، نسل جوان آینده را مسئولیت‌پذیر، خلاق، مستقل، دارای فرهنگ پس‌انداز بار بیاورند تا زمانی که صحبت از رونق یا جهش تولید و مواردی از این قبیل می‌شود، بتوان با تکیه به جوانان این مرزوبوم قدم‌های مناسبی در این مسیر برداشت.
