هر روز در کشور ما مبلغی بالغ بر ۳۰ میلیارد صرف عوارض کشیدن سیگار میشود و این جدا از هزینه عوارض قلیان است. این گفته محمدرضا مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران است. عبارت این دبیرکل البته پربیراه نیست؛چراکه مصرف سیگار کشور سالانه ۶۰ میلیارد نخ است که از این میزان ۳۸ میلیارد نخ تولید داخل، حدود ۱۰ تا ۱۴ میلیارد نخ واردات رسمی بوده و مابقی نیز به صورت قاچاق وارد کشور می شود .
حال در اینجا این سوال پیش می آید که چرا این آمار رو به افزایش است؟ چرا سن استفاده از دخانیات رو به کاهش می رود؟ آیا لغو تحریم ها، ورود شرکت‌های خارجی دخانیات به بازار دخانیات ایران، تولید بالای سیگار در کشور و به طور کلی رونق فروش و تولید سیگار را می‌توان موجب بروز این معضل در جامعه دانست؟ چرا استعمال دخانیات به دغدغه تبدیل شده است؟ اینها و سوالاتی از این قبیل ذهن هر مخاطبی را درگیر می کند که بالاخره این معضل چگونه حل می شود و در این راستا چه باید کرد.
برای پاسخ به برخی از این سوال ها به سراغ آقای علیرضا محسنی تبریزی، استاد دانشگاه و جامعه شناس رفتیم که وی چنین گفت که متاسفانه در کشور ما نبود اراده جدی برای اجرای قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات موجب بروز مشکلات عدیدهای در استفاده از دخانیات در میان نسل جوان کشور شده است؛ به گونه ای که وقتی یک نوجوان ۱۳ساله اراده می کند که با پول اندک خود از نزدیکترین و کوتاه ترین مسافت سیگار تهیه کند؛ شرایط برای وی فراهم است؛ در حالی که این موضوع در برخی ایالت های آمریکا که بیشترین تولید سیگار را در کشورشان دارند؛ امکانپذیر نیست و جوانان زیر ۲۱ سال تنها با داشتن کارت های ویژه با هزینه ای سنگین می توانند چنین امکانی را برای خود فراهم کنند. بنابراین در این راستا ابتدا با جمله «ما می توانیم» باید راهکاری را اندیشید تا جامعه ای به دور از دود را تجربه کنیم و ثانیاً مجلس باید قوانینی را وضع کند تا بتوان با اجرای آن و فرهنگ سازی صحیح این معضل را در جامعه برطرف کنیم.
آمارهای رسمی و غیر رسمی میزان مصرف دخانیات در کشور
محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران با استناد به آخرین آمارهای ارائه شده در زمینه مصرف سیگار، گفت: «آمارهای غیررسمی نشان می دهد پنج میلیون و ٣٠٠هزار نفر در کشور سیگار و قلیان مصرف می‌کنند و بر اثر این مصرف سالانه ۵٠هزار نفر نیز به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم به علت استعمال سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود آن، جانشان را از دست می‌دهند .»
همچنین در سال ۱۳۹۴ ، ۶۵ میلیارد نخ در کشور مصرف شد که از این مجموع، بیش از ۲۹ میلیارد نخ در داخل کشور تولید و ۱۶ میلیارد نخ از راه های قانونی وارد شده است.
آمار و ارقامی از واردات در سال های اخیر
علی اصغر رمزی رئیس مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور در سال گذشته ۱۴میلیارد نخ سیگار وارد کشور شد که این رقم نسبت به سال قبل از آن رشد ۴۰درصدی داشته است. نوسان چند سال اخیر در واردات رسمی ناشی از دو عامل میزان تولیدات داخلی و قاچاق بوده است.
بنابراین علی اصغر رمزی رئیس مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور بیان می کند که طبق این محاسبه حدود ۳۰ درصد مصرف کشور را شامل میشود و ۷۰ درصد از طریق تولیدات داخلی و واردات رسمی تامین میشود.
بنابراین واردات سیگار در آذرماه سال ۱۳۹۳ نسبت به سال ۱۳۹۲ از لحاظ وزنی حدود ۸۰ درصد و از لحاظ ارزش ۵۲ درصد افزایش داشته است. واردات این ماده دخانی در سال ۹۳ از لحاظ وزنی ۴۰ درصد و از لحاظ ارزش بیش از ۲۶ درصد رشد داشته است.
آمار جوانان مصرف کننده قلیان در کشور
در دنیای امروز ما گرچه آمارها دقیق نیست اما می گویند، در ایران ۴۳ درصد دختران و ۶۴ درصد پسران تجربه مصرف قلیان را دارند.براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی،۱۵ درصد جوانان ایرانی قلیان می کشند و بالاترین گرایش به مصرف قلیان در جوانان زیر ۳۰ سال است؛ این یعنی ما در رابطه با کاهش مصرف مواد دخانی و قلیان، هیچگاه پیش نرفته‌ایم و سن مصرف قلیان در کشورمان روز به روز در حال کاهش است.
همچنین بنا به آمار هر دو دقیقه و نیم، یک نفر به قلیان کشیدن روی می‌آورد که ۷۱ درصد این موارد نیز از زیر ۱۷ سالگی این مصرف را آغاز کرده‌اند. طبق نظر متخصصان، افزایش سروتونین در مغز که بر اثر مصرف قلیان ایجاد میشود، اثری شادی‌بخش است و همین فرد را تشویق می‌کند که پک‌های بیشتر و بیش‌تری به قلیان بزند و اینها همه در حالیست که قدرت اعتیاد تنباکو دو و نیم برابر قدرت اعتیاد هروئین است. شاید این آمارها و رشد عجیب و نجومی مصرف قلیان در ایران بود که موجب شد بیش از یک سال پیش چهارهزار نفر از پزشکان ایرانی طی نامه ای هشداردهنده از حسن روحانی بخواهند جلوی گسترش سریع مصرف قلیان گرفته شود. این پزشکان در نامه خود به این نکته اشاره کردند که ایران بالاترین روند رشد ابتلا به سرطان را در دنیا دارد و۳۰ درصد مرگ‌های ناشی از سرطان به صورت مستقیم با دخانیات در ارتباط است. در ایران نیز سالانه بیش از ۵۰ هزار نفر بر اثر مصرف دخانیات می‌میرند. این آمار هم شامل مصرف‌کنندگان دخانیات میشود و هم آن‌هایی که در معرض دود قرار دارند. آمار سال قبل حکایت از این داشت که ۱۵درصد جوانان ۱۵-۱۳سال کشور از مصرف کنندگان قلیان هستند. مصرف قلیان از آن‌رو خطر بیش‌تری از سیگار دارد که میزان منوکسیدکربن وارد شده به بدن انسان بر اثر مصرف قلیان، شش برابر سیگار است. خطر ابتلا به سرطان از طریق مصرف قلیان نیز ۴۶ برابر بیشتر از سیگار است. اگر بخواهیم موج روزافزون مصرف قلیان در کشور را نشان دهیم، شاید یکی از بهترین راه‌ها رشد نجومی واردات توتون میوه‌ای برای استفاده در قلیان باشد. در واقع طبق آمار، ارزش واردات توتون میوه‌ای در عرض ۱۱ سال بیش از۵۰۰ درصد افزایش داشته است، یعنی از رقمی در حدود ۵/ ۱میلیون دلار در سال ۸۰ به ۱۳ میلیون دلار در سال ۹۱ رسیده است. نکته تاسف‌آور آن‌که رشد واردات توتون میوه‌ای به کشور در حالیست که علی اصغر نیک‌خلق، آن‌ها را حاوی مواد سرطان‌زا، کاملا غیربهداشتی و مضر می‌داند.
در حال حاضر در ایران حدود ۷میلیون و۷۰۰هزار نفر مصرف‌کننده انواع مواد دخانی هستند و چهار درصد از کل مرگ و میر بالای۳۰ سال، به مصرف دخانیات انتساب داده شده است.
کلام آخر
حال با تمامی این تفاسیر، اگر قرار باشد، سیگار و مواد دخانی، قاچاق واردکشور شود و کنترل جدی هم در اینباره انجام نگیرد و در کنارش نیز بحث افزایش مالیات نیز در مجلس همچنان مسکوت بماند، آن وقت است که اوضاع امروز ما فرقی نخواهد کرد یا به قول وزیر بهداشت، شرایط طوری می شود که همچنان ۷ میلیون سیگاری، سلامت ۷۰میلیون ایرانی را به خطر می اندازند. سازمان جهانی بهداشت، ۶ روش پیشنهادی در کنترل مصرف دخانیات مطرح کرده که ضعیفترین اقدام از این۶ گام در کشور ما، در حوزه وضع مالیات بردخانیات است، به طوریکه در بین۲۰ کشور مدیترانه شرقی، رتبه ۱۹داریم یعنی یک قدم جلوتر از کشور سومالی!
بنابراین به نظر می رسد تا زمانی که مسئولان فکری از یک سو به حال قاچاق سازمان یافته و گسترده سیگار در کشور نکنند، و از سوی دیگر قانون مدونی برای کنترل این معضل نداشته باشیم، موضوع دخانیات و عوارض جبران ناپذیر آن هم چنان محل بحث و درگیری بماند.
پژوهش خبری / زهره دانشمندی
