قلم از همدان- در وضعیتی که شیوع ویروس کرونا و گرانی مواد اولیه بر بسیاری از صنایع اثرگذار بود، صنایع دستی نیز از این وضعیت به دور نماند و این‌روزها می‌بینیم که لالجین، شهر جهانی سفال شرایط خوبی ندارد و تولیدکنندگان این عرصه با گرانی چندین برابری مواد اولیه، تعدیل نیروها، کاهش فروش و صادرات عدیده‌ای روبه‌رو هستند.
لالجین، خطه‌ای که خاک را با هنر کیمیا می‌کند و مهم‌ترین مرکز تولید سفال در استان همدان، این شهر است. سفال لالجین به‌‌لحاظ کمیت، علاوه‌‌بر شهرت در استان، از شهرت جهانی نیز برخوردار بوده؛ هنر سفالگری نسل به نسل به مردم شهر لالجین رسیده و سفالگری، هنر آبا و اجدادی مردم این شهر است که بیش از ۸۰ درصد آنان به‌طور مستقیم و غیر مستقیم، در این حرفه و کارهای مرتبط به اشتغال می‌پردازند.
سفال‌های تولیدی این منطقه از اصالت خاصی برخوردارند و نسل جوان لالجینی‌ها همچنان یادگار و میراث پدرانشان را دنبال کرده‌اند، تا جایی که صنایع دستی لالجین، جهانی شد. لالجینی‌ها مواد ساخت سفال را خودشان تهیه می‌کنند، شهر لالجین با ۱۵ هزار نفر جمعیت و داشتن ۸۵۰ کارگاه سفالگری و ۲۵۰ فروشگاه عرضه محصولات سفال، بیش از ۲۰ درصد صادرات استان همدان را به خود اختصاص داده است.
هنر منحصربه‌فرد هنرمندان این دیار در تولید سفال به‌گونه‌ای است که از تهیه مواد اولیه تا تولید، تکمیل، توزیع و صادرات سفال و سرامیک یا در لالجین انجام می‌شود و یا در این شهر قابلیت انجام آن وجود دارد.
در راستای ارسال پرونده شهر (لالجین) به شورای جهانی صنایع دستی، داوران این شورا اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۵ از شهرهای مشهد، لالجین و بریز بازدید کردند و داوری خود را ارائه دادند و نتایج آن را برای کارشناسان عالی شورای جهانی صنایع دستی ارسال کردند تا درنهایت لالجین در فهرست شهرهای جهانی با نشان «شهر جهانی سفال» جای گرفت.
به‌راستی که این صنعت به‌عنوان زمینه‌ای برای اشتغال‌زایی، جذب گردشگر داخلی و خارجی، درآمدزایی و البته ارزآوری، اهمیت دوچندانی پیدا کرد.
به‌نوعی که در سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان نیز توسعه و گسترش صنایع دستی محلی چون سفال و سرامیک جزء اقدامات اولویت‌دار و محرک توسعه در بخش صنعت استان مطرح شده است. اما به‌راستی این‌روزها که بحث گرانی مواد اولیه و مشکلات فروش و صادرات دست بسیاری از هنرمندان و فعالین عرصه صنایع دستی را بسته، حال‌وروز سفالگران شهر لالجین همدان چگونه است؟
در این راستا بر آن شدیم تا پای صحبت‌های دو تن از سفالگران لالجین بنشینیم و وضعیت تولید، فروش و صادرات آن‌ها را جویا شویم که در ادامه متن این گفت‌وگوها را می‌خوانید:
از جهش چندبرابری قیمت مواد اولیه تا مشکلات کارگاه‌های اجاره‌ای
میلاد مهرزاد، یکی از تولیدکنندگان سفال در شهرستان لالجین بوده که از دوران کودکی در بخش سفال و سرامیک فعال است.
این تولیدکننده سفال لالجین در گفت‌وگو با خبرنگار ما با بیان اینکه امسال شاهد جهش چندبرابری قیمت مواد اولیه بودیم، عنوان کرد: لعابی که سال گذشته کیلویی ۱۳ هزار تومان و در چندسال قبل‌تر کیلویی سه هزار تومان بود، این‌روزها باید به قیمت ۲۷ هزار تومان خریداری کنیم.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توانیم با وجود گران شدن و افزایش چندبرابری قیمت مواد اولیه اجناس تولیدی را نیز خیلی گران‌تر کنیم، مطرح کرد: یکی دیگر از مشکلات اساسی، گرانی اجاره‌بها است.
مهرزاد در تشریح این موضوع ضمن ابراز ناراحتی، گفت: ۷۰ تا ۸۰ درصد کارگاه‌های سفال در شهرستان لالجین اجاره‌ای هستند و حال با گرانی میزان اجاره کارگاه‌ها و سوله‌هایشان روبه‌رو شده‌اند.
این تولیدکننده سفال لالجین با بیان موضوع مذکور، ادامه داد: ما سوله‌ای ۵۰۰ متری برای کارمان اجاره کردیم و کل مبلغ اجاره در سال گذشته حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیون تومان شد؛ اما درحال حاضر برای دوره بعدی اجاره باید ۴۵۰ میلیون تومان اجاره بدهیم، باید چقدر سود و تولید داشته باشیم که بتوانیم این میزان را هم برای اجاره کنار بگذاریم؟
مهرزاد با تأکید بر آنکه با توجه به این موضوع هم‌اکنون دغدغه سال بعدی را داریم، به وضعیت شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌ها اشاره کرد و گفت: بسته بودن راه‌ها و جاده‌ها و محدودیت‌های تردد باعث شد که در طول یک ماه از سال با وجود اینکه مشتری داشتیم، اما نتوانیم جنس‌هایمان را به فروش برسانیم.
وی ادامه داد: متأسفانه شاهدیم که با کمترین افزایش قیمت دلار، مواد اولیه را باید گران‌تر بخریم، اما با کاهش دلار حتی یک تومان هم جنس‌ها ارزان نمی‌شوند.
این تولیدکننده سفال لالجین با بیان موضوع مذکور، یادآور شد: متأسفانه میزان فروشمان نسبت به سال قبل کاهش بسیاری داشته است، چراکه مردم نیز توان خریدشان مانند گذشته نیست؛ به‌نوعی که چهار گلدان ما قیمت ۲۰ هزار تومانی دارد، اما سرانه درآمدی مردم جوری شده که نمی‌توانند این محصولات را خریداری کنند.
مهرزاد ادامه داد: در گذشته مشتری‌ای داشتم که ۱۰۰ کارتن سفال از من می‌خرید، اما همان مشتری درحال حاضر ۱۵ کارتن جنس می‌خواهد و یا مشتریانی که در سال‌های قبلی سفارش‌های بسیاری برای تهران داشتند، الآن میزان سفارش‌هایشان خیلی کمتر شده و آن‌هم با چک‌هایی با مدت‌زمان بالا خرید می‌شود.
وی با تصریح بر اینکه قیمت سفال ۱۶ هزار تومانی درحال حاضر به ۲۰ هزار تومان رسیده، اضافه کرد: این درحالی بوده که قیمت لعابمان بسیار افزایش یافته است.
این تولیدکننده سفال لالجین خاطرنشان کرد: در این وضعیت تنها سعی داریم تا تولیدمان را بالا ببریم که جبران سودمان را با تولید بالا انجام دهیم، وگرنه فروش مناسبی نداریم.
مهرزاد یکی دیگر از مشکلات پیش روی سفالگران و فروشندگان این عرصه را پرداخت نقدی دانست و گفت: خرید مواد اولیه در گذشته به‌صورت تسویه تجمیعی سر سال بود، اما همان فروشندگان که سال‌ها است با ما کار کرده‌اند، ماهیانه تسویه نقدی از می‌خواهند، درحالی که ما جنس‌های تولیدی را با چک‌های سه‌ماهه به فروش می‌رسانیم.
وی ادامه داد: برای جبران این وضعیت سعی کردیم تعداد نیروهایمان را کمتر و خودمان بیشتر کار کنیم تا این وضعیت را بتوانیم جبران کنیم.
درحال درجا زدن هستیم!
این تولیدکننده سفال به نبود نوآوری در بخش سفال لالجین نیز اشاره کرد و افزود: پیشرفت سرامیک لالجین در این ۱۰ سال در حد پیشرفت سرامیک ترکیه هم نبوده است، آیا حمایتی بوده که بتوانیم پیشرفت مناسبی در این عرصه داشته باشیم؟ چند کارشناس و کاربلد را برای راهنمایی ما قرار دادند که بیاموزیم با همین مواد اولیه می‌توانیم محصولات شبه‌چینی و با کیفیت مناسبی تولید کنیم؟
مهرزاد با ناراحتی خاطرنشان کرد: ترکیه خاک چینی را از ایران می‌گیرد، به‌نوعی که شرکت خاک چینی ۷۰ درصد خاکش را به ترکیه می‌فرستد و حال این کشور در عرصه سرامیک رشد و پیشرفت بسیاری داشته است، درحالی که ما درحال درجا زدن و به دنبال پول بخورونمیری هستیم!
این تولیدکننده سفال لالجین در بخش پایانی صحبت‌های خود اظهار کرد: دستمان هم برای خروج از این حرفه باز نیست، من از بچگی در عرصه سرامیک و سپس سفال بوده‌ام و حالا نه می‌توانم وارد عرصه کشاورزی شوم و نه سرمایه کافی برای این موضوع دارم! بدین‌سان مجبورم که در این عرصه و فعالیت بمانم.
با گرانی چندین برابری مواد اولیه روبه‌رو هستیم
محسن احمدپور یکی از تولیدکنندگان سفال در شهرستان لالجین بوده که از سال ۱۳۷۲ در این عرصه فعال است.
این تولیدکننده سفال لالجین در گفت‌وگو با خبرنگار ما با بیان آنکه این‌روزها با گرانی بسیار مواد اولیه روبه‌رو هستیم، مطرح کرد: متأسفانه گرانی چندین‌برابری را به‌ویژه در بحث لعاب و پس از آن گِل مورد نیاز شاهد هستیم.
احمدپور با تصریح بر آنکه این روند روی میزان تولیدمان هم اثر گذاشته است، خاطرنشان کرد: میزان تولیدمان کاهشی است و میزان فروشمان هم کاهش یافته، اما خوشبختانه هنوز مشتریانی در این زمینه داریم.
وی با بیان اینکه متأسفانه با گرانی چندین برابری مواد اولیه روبه‌رو هستیم، افزود: این گرانی‌ها بسیار زیاد است و هم‌اکنون بنده در شهرک صنعتی لالجین فعالیت دارم.
این تولیدکننده سفال لالجین در بخش پایانی صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه شیوع ویروس کرونا نیز بر میزان فروش و صادراتمان اثرگذار بوده است، عنوان کرد: در این زمینه با روند کاهشی بسیاری روبه‌رو هستیم.
در وضعیتی که شیوع ویروس کرونا و وضعیت گرانی مواد اولیه بر بسیاری از صنایع اثرگذار بود، صنایع دستی نیز از این شرایط به دور نماند و این‌روزها می‌بینیم که لالجین، شهر جهانی سفال وضعیت خوبی ندارد و تولیدکنندگان این عرصه با گرانی چندین‌برابری مواد اولیه، تعدیل نیروها، کاهش فروش و صادرات عدیده‌ای روبه‌رو هستند.
اما به‌راستی در این مسیر باید چه کرد؟ سفال همدان نیازمند به استانداردسازی، برندسازی و معرفی هرچه مناسب‌تر این محصول است تا بتواند بازارهای داخلی و خارجی را از آنِ خود کند؛ در این مسیر چه قدم‌هایی باید در حوزه نوآوری برداشته شود؟ شیوع ویروس کرونا اگرچه بازارهای فروش و البته صادرات را محدود کرد، اما متأسفانه ما نتوانسته‌ایم از برند شهر جهانی لالجین در جهت اشتغال‌زایی و صادرات مناسب استفاده کافی را ببریم.
صادرات صنایع دستی نه‌تنها ارزآوری را به همراه دارد، بلکه نام و نشان و برند همدان و فرهنگ بومی ما را به دیگر کشورها منتقل خواهد کرد؛ بدین‌سان امید است تا مسئولین استانی و گردشگری در بخش اقتصادی با رونق تورهای گردشگری ایمن و هوشمند در زمینه رونق دوباره صنایع مربوط و فعالین مرتبط با گردشگری همت گمارند، چراکه بازار فروش صنایع دستی گره خورده به این وضعیت بوده، از سویی امید است تا شاهد حمایت‌های مناسب و ورود سفالگری لالجین به عرصه نوآوری و استانداردسازی همراه با توجه به موضوع برندسازی و بسته‌بندی مناسب باشیم تا چراغ کارگاه‌های تولیدی در این زمینه یک به یک خاموش نشود و شاهد ترک برداشتن شهر جهانی سفال در آینده‌ای نزدیک نباشیم.
