علی مطهری سخنان خود را این‌گونه آغاز کرد که در سخنان و پیام‌های امام (ره) در موضوع انتخابات، مجلس و نمایندگی می‌بینیم که ایشان بر مساله عدالت اسلامی در مجلس تاکید دارند، در مساله ایستادگی در مقابل قدرت‌های شیطانی، در توصیه‌هایی که به نمایندگان مجلس دارند این مطالب را دارند، مخالفت با طرح‌های مخالف احکام اسلام. نوع مذاکرات که توأم با نرمی و اخلاق باشد، هماهنگی مجلس و دولت، تاکید بر سیاست نه شرقی و نه غربی، و اینکه نکته‌سنجی‌ها و تبدیل عبارات غیرلازم انجام نشود (یعنی مناقشات لفظی صورت نگیرد)، وسواس به خرج ندهید در کلمات و عبارات که از آن هدف اصلی باز بمانید، تاکید بر رفاه ملت و رسیدگی به محرومان، این را چند جا تاکید دارند. وی افزود: اینکه مجلس مرکز همه قانون‌ها و قدرت‌هاست و در رأس امور است و هیچ کس در انتخابات بر دیگری مقدم نیست. مطهری خاطرنشان کرد: نظارت استصوابی قابل قبول است ولی اینکه ما تحت عنوان نظارت استصوابی افرادی را که مثلا انتقادی در یک جایی داشتند و به این بهانه‌ها آنها را رد کنیم، کار درستی نیست و مقصود از نظارت استصوابی این نیست. وی افزود: در کلام مقام معظم رهبری هم هست؛ در آن جایی که ایشان مثال می‌زنند می‌گویند مثل «یک آدم حرافی که وابسته به خارج است مردم را فریب بدهد»، یعنی در استعلامات چهار گانه ممکن است معلوم نباشد؛ اینجا می‌تواند شورای نگهبان او را رد کند، در این حدود است نه در چیزهایی که بعضا بهانه می‌آورند. مطهری گفت: اینکه باز امام فرمودند: «مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند» این هم مطلب بسیار مهمی است که شهید مطهری هم یک بیان خیلی خوبی دارند. در آنجایی که درباره آزادی تفکر بحث می‌کنند می‌گویند چرا فکر باید آزاد باشد؟ ایشان در این مورد استدلال می‌کنند، می‌گویند ما ببینیم اصلا بشر در چه چیزهایی باید آزاد باشد و در چه چیزهایی نباید آزاد باشد؟ اموری که اجباربردار نیست مثل محبت و دوستی، اینکه انسان کسی را دوست دارد، اینها اصلا قابل اجبار نیست و نمی‌توانیم بگوییم باید کسی را دوست داشته باشی، یا اینکه ایمان اجباربردار نیست. نماینده مردم تهران اظهار داشت: استاد مطهری می‌گویند در انتخابات (خیلی جالب است که در سال‌های ۴۸-۱۳۴۷ اینها را بیان کردند) که (نقل به مضمون) اگر تشخیص شما این باشد که خوب است این ملت فلان فرد را انتخاب کند اما اگر بخواهید این مطلب را به مردم تحمیل کنید و بگویید شما نمی‌فهمید و باید حتما فلان شخص را انتخاب کنید اینها تا ابد نمی‌توانند رشد اجتماعی پیدا کنند. انسان ۱۰۰ بار هم اگر اشتباه کند باز باید آزاد باشد و… وی تاکید کرد: این خیلی مطلب مهمی است که ما خودمان را قیم مردم ندانیم و کاری کنیم که مردم رشد اجتماعی پیدا کنند؛ شهید مطهری درباره رشد فکری هم می‌گویند این مساله یکی از چیزهایی است که قابل اجبار است ولی کمال مطلوب به این وسیله پیدا نمی‌شود. وی خاطرنشان کرد: در نکات دیگر امام (ره) توصیه به شرکت همه در انتخابات است، در جای دیگر ایشان می‌گوید: اگر کوتاهی کنید چه بسا در رأس گناهان کبیره باشد، در بعضی از امور یعنی اگر کاری کنیم که افراد ناصالح وارد مجلس شوند و سرنوشت مردم تغییر کند ممکن است در رأس گناهان کبیره باشد و نیاز به مشورت متخصصان رشته‌های مختلف با قشر تحصیلکرده و روحانیون در انتخابات است. تاکید دیگر ایشان انتخاب اصلح، بلکه برای اصلاح و از امور مهمه است، سعی کنید مثل مدرس انتخاب کنید و دیگر اینکه مجلس محلی برای بحث و ساختن اخلاق جامعه باشد.
نماینده باید بداند که نماینده ملت است
وی ادامه داد: جمله‌ای هم شهید مطهری می‌فرمایند که تحمیل وکیل ولو صالح اثرش این است که هیچ‌وقت مردم به رشد اجتماعی نمی‌رسند و مردم تجربه و عقل اجتماعی پیدا نمی‌کنند و مطلب دیگر اینکه بعضی از کاندیداها و نمایندگان از نمایندگی تصور درستی ندارند؛ چه کسانی که در حال حاضر نماینده هستند و چه کسانی که می‌خواهند کاندیدا شوند؛ به خاطر اینکه بعضی خودشان را نماینده نظام می‌دانند و نماینده ملت نمی‌دانند، یعنی صرفا مدافع نظام‌اند. مطهری افزود: درباره اینکه [به ظاهر] تزاحمی بین نظام و حقوق مردم پیدا می‌شود و اینها طرف نظام را گرفته و فکر می‌کنند نماینده نظام هستند، درست است که نظام ما مردمی است، ما تفکیک قائل نمی‌شویم ولی به هر حال یک نظام داریم و یک ملت و اسلامی بودن نظام به این معنی نیست که در اینجا خطایی نمی‌شود، بنابراین گاهی حق مردم ضایع می‌شود که نماینده در آن صورت باید طرف ملت را بگیرد. وی با بیان اینکه نماینده باید بداند که نماینده ملت است، گفت: اگر انحرافات صورت می‌گیرد باید مطلب را بیان کند.
ضرورت مطالعه علما درباره الگوی سیاسی متناسب اسلام
جواد اطلاعت در قامت استاد دانشگاه هم بحث خود را با مقایسه تطبیقی بین مجالس مققنه در ایران و جهان، آغاز کرد. به‌طور کلی نقش و جایگاه مجالس مقننه در کشورهای مختلف از چند عامل اصلی متاثر است: ۱) ساختار حقوقی کشورها ۲) نظام سیاسی یا اندیشه سیاسی که پشتوانه فکری نقش و جایگاه مجلس و رأی مردم در یک نظام سیاسی است
۳) نظام انتخاباتی۴) نظام حزبی و ۵) جامعه‌ای که می‌خواهد رأی بدهد یا نظام اجتماعی. البته طبیعی است که ما نمی‌توانیم به همه این موارد بپردازیم، تنها در این مجال مختصر به ساختارهای حقوقی و اندیشه سیاسی تاثیرگذار به نقش و جایگاه مجالس خواهیم پرداخت و در پایان هم به رویکرد و نظر امام خمینی درباره نقش و جایگاه مجلس می‌پردازیم. امیدواریم در فرصت‌های بعدی امکان پرداختن به سایر موارد هم فراهم شود. وی افزود: در نظام حقوقی در دنیا سه الگو بیشتر نداریم؛ ۱) الگوی ریاستی ۲) نظام کابینه‌ای یا پارلمانی ۳) نظام نیمه پارلمانی و نیمه ریاستی. نقش و جایگاه قوه مقننه در این سه الگو بسیار متفاوت است. اطاعت گفت: نظام ریاستی؛ طراح نظام ریاستی آمریکایی‌ها بودند. در فیلادلفیای آمریکا در ۱۷۸۷ که جنگ‌های استقلال منجر به پیروزی آمریکایی‌ها از استعمار انگلستان شد، زمانی که انگلیس از کشورهای ۱۳ گانه آن زمان آمریکا بیرون رفت، کنفرانسی مرکب از نمایندگان ۱۳ کشور تشکیل شد و در آنجا قانون اساسی آمریکا را تدوین کردند که نظام ریاستی برای نخستین بار در این نشست متولد شد که البته بعدها در دنیا کشورهای مختلفی از این الگو استفاده کرده و می‌کنند. در این نظام حقوقی مجلس یک جایگاهی دارد که به دلایلی این نقش و جایگاه در مقابل نظام کابینه‌ای خیلی بالا نیست. وی افزود: نظام کابینه ای؛ الگوی دوم الگوی کابینه‌ای یا پارلمانی است که بیشترین نقش مجالس مقننه در بین نظام‌های حقوقی دنیا، در این الگو وجود دارد. مبدع این الگو هم انگلیسی‌ها هستند و بسیاری از کشورها هم از این الگو و از این تجربه بشر دارند استفاده می‌کنند. نظام نیمه پارلمانی، نیمه ریاستی؛ سومین الگو، نظام نیمه‌ریاستی و نیمه پارلمانی است که مبدعش فرانسوی‌ها هستند که در جمهوری پنجم فرانسه نهادینه شده است و کشورهای مختلفی از این شیوه و روش استفاده می‌کنند. در نظام ریاستی مردم رئیس کشور و رئیس دولت را مستقیما انتخاب می‌کنند. البته در آمریکا مستقیما به فرد کاندیدای ریاست‌جمهوری رأی نمی‌دهند؛ بلکه از طریق الکترال کالج‌ها این انتخابات انجام می‌شود؛ اما احزاب به گونه‌ای عمل می‌کنند، که عملا مستقیم شده که این هم یک بحث و فلسفه مهمی است که می‌توانیم به آن بپردازیم. اطاعت گفت: در نظام ریاستی رئیس‌جمهور توسط مردم انتخاب می‌شود. رئیس‌جمهور طبق قانون اساسی اداره کشور را برعهده دارد و مجلس نه در انتخاب رئیس‌جمهور و نه در انتخاب وزرا نقشی ندارد. البته وزرا بر اساس عرف انتخاب شده‌اند، وزارت دفاع، خارجه، دارایی و امثالهم، وزراء از مجلس دوگانه آمریکا رأی اعتماد نمی‌گیرند، مورد نظارت قرار نمی‌گیرند، تذکر و استیضاح هم به شکلی که در نظام‌های پارلمانی مطرح است در نظام ریاستی وجود ندارد. اینجا مجلس نه رئیس دولت را انتخاب می‌کند، نه وزرا را انتخاب می‌کند، نه تذکر و استیضاح وجود دارد. اگراستثنائا خلافی توسط مقامات عالی کشورصورت بگیرد مثل داستان بیل کلینتون، موضوع توسط مجلس عوام مورد رسیدگی اولیه قرار می‌گیرد، اگر موضوع جدی بود برای استیضاح به مجلس سنا می‌رود که استیضاح انجام می‌شود، چنانچه استیضاح رای آورد، پرونده برای رسیدگی قضائی به دیوان عالی ارسال می‌شود. اینجا مجلس یک جایگاهی دارد که خیلی بالا نیست؛ چرا که در انتخاب هیات دولت نقشی ایفا نمی‌کند. بلکه رئیس‌جمهور خیلی قدرت دارد که به آن رئیس‌جمهور پادشاه هم می‌گویند. در نقطه مقابل این سیستم، نظام‌های پارلمانی یا نظام‌های کابینه‌ای قرار دارد که پارلمان از قدرت بسیار بالایی برخوردار است. در انگلستان که نگاه می‌کنیم رئیس کشور توسط رأی مستقیم مردم انتخاب نمی‌شود، مردم به نمایندگان مجلس رأی می‌دهند، هر حزبی رأی اکثریت مردم را بیاورد به‌طور اتوماتیک رهبر آن حزب به عنوان نخست‌وزیر انتخاب می‌شود و به عنوان رئیس قوه مجریه یا رئیس دولت، اداره کشور را عهده‌دار می‌شود. اعضای کابینه نیز همه از میان نمایندگان مجلس انتخاب می‌شوند، یعنی اصطلاحا در ساختار حقوقی انگلستان مثل ایران منع جمع مشاغل وجود ندارد. وی الگوی سوم را الگوی فرانسوی خواند و گفت: از یک طرف مردم رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کنند، پس مردم مستقیما رئیس‌جمهور، را انتخاب می‌کنند نه پارلمان، در عین حال رئیس‌جمهور نخست‌وزیر را برای رای اعتماد به مجلس معرفی می‌کند و مجلس در رأی اعتماد به نخست‌وزیر و وزرا دارای نقش است، تذکر، سوال و استیضاح وجود دارد، یعنی مسئولیت اداره کشور بین مجلس و رئیس‌جمهور تقسیم شده است. مکتب دیگر که به نظرم جا دارد علما و فضلای حوزوی ما روی آن کار کنند، مکتب اسلام است، در مکتب اسلام انسان به‌طور طبیعی گرایش به خیر و شر دارد. در این گرایش، اگر انسان ابعاد خیرگونه‌اش را تقویت کند به اعلی علیین می‌رسد و بالعکس اگر ابعاد شرش را تقویت کند به اسفل‌السافلین می‌رسد، بستگی دارد که انسان این ذاتی که در گوهر وجودیش به ودیعه دارد را چطور پرورش بدهد.
باید فکر جدید کرد
حجت‌الاسلام والمسلمین سید طه هاشمی هم در این همایش گفت: با یک جست‌وجوی خیلی ساده می‌توانیم هم تصویری که امام (ره) نسبت به مجلس مطلوب دارد در بحث قانونگذاری و هم شرایطی که نمایندگان باید داشته باشند و درباره نحوه حضور آنها بحث و توجه بیشتری کنیم. امام در سیره خود این را ثابت کردند که اصل انتخاب است و اصل حضور مردم در صحنه انتخابات است و هم در گفتارشان به‌کرات بحث کردند، حتی در زمان قبل از انقلاب یادتان است، اگر امام (ره) فرمود جمهوری اسلامی؛ بدون تردید آن ۹۸ درصدی را با طیب خاطر می‌پذیرفتند، ولی وقتی فرمان رفراندوم دادند، در واقع یک جهت دادند، حتی در جایی هم که استنباط شود همه مردم یک موضوع را قبول دارند، ولی باز هم باید مردم رأی بدهند و انتخاب کنند. معاون فرهنگی دانشگاه آزاد افزود: نکته دیگر ناظر به مباحث اجتهادی از منظر امام است. امام بحث زمان و مکان را در موضوع اجتهاد وارد کردند. شاگردان گران‌قدر امام مانند استاد شهید مطهری نیز بحث مقتضیات زمان را مطرح کردند؛ یعنی در واقع موضوع حکومت و مسائل اجتماعی و هدایت جامعه. قاعدتا باید مسائلی که به عنوان موضوعات جدید وارد زندگی بشر می‌شود مورد توجه قرار بگیرد، برای اینکه یک حکومتی بتواند به بهترین شکل ممکن در این منظومه اداره عالم جامعه‌ای را به درستی هدایت و مدیریت کند. وی گفت: هم‌اکنون خیلی از قوانین باید تغییر کند، همین بحث سبک زندگی که این روزها بارها مقام معظم رهبری فرمودند و ما روحانیون، مرتبا ارجاع می‌دهیم که ائمه باید الگوی ما باشند. ما با الهام از سبک زندگی امام باید برای امروز مدل زندگی طراحی کنیم. در بحث قوانین نیز این‌گونه است. لذا مشخصاتی که امام فرموده مانند اینکه نماینده باید استکبارستیز و نفوذناپذیر و در عین حال باید عالم و دانا نسبت به بقیه باشد و نسبت به مسائل داخلی و خارجی آگاهی داشته باشد، را در نظر بگیریم. هاشمی افزود: یکی دیگر اینکه امام در مبحث بیع، حکومت اسلامی را مطرح کردند و موضوع جمهوری اسلامی را به رأی می‌گذارند. امام از حکومت اسلامی به جمهوری اسلامی منتقل می‌شود. حکومت اسلامی که در زمان ما موجود است مانند زمان ائمه (عج) است اما امام این شیوه جمهوریت را پذیرفتند و اتفاقا روی جمهوریت و روی اسلامیت یکسان اصرار داشتند. درباره این جمهوری که امام فرمودند، باید توجه کنیم که التزام به شیء التزام به لوازمش را هم به همراه دارد، جمهوری هم در دنیا بر اساس قواعدی شکل می‌گیرد یعنی نهادهایی باید در درون جامعه شکل بگیرد و اتفاقا ناظر به حضور مردم در این نهادها هستند که بتوانند بهترین افراد را شناسایی و معرفی کنند، البته یک شمشیر دو لبه هم است، زیرا از طرف دیگر ممکن است سرمایه‌دارهای بزرگ نفوذ کنند و باید از این جهت مراقبت کنیم. وی خاطرنشان کرد: ولی درباره آنچه در نظر امام است که مجلس به درستی شکل بگیرد؛ یکی اینکه ساختار‌سازی درست برای ورود به عرصه انتخابات را آماده می‌کنیم، یکی هم از نظر فردی و نوع شخصیت‌ها و افرادی که می‌توانند منشأ اثر باشند و نگاه امام را نسبت به آینده و نسبت به نحوه حکومت بتوانند به درستی درک کنند، باید در نظر داشته باشیم. امام یک سری امّهاتی در اصولش ـ همان‌طور که دین هم این‌گونه است ـ دارد و به مرور که زمان جلو می‌رود و موضوعات جدید وارد می‌شود باید فکر جدید کرد و بر پایه آنها طراحی جدید کرد.
