میراث‌های فرهنگی معنوی کشورمان که تاکنون در یونسکو به ثبت رسیده، محدود بوده و تعدادشان قریب به ۱۵ مورد است، آثاری ازجمله مراسم نوروز، قالی‌کاشان، تعزیه‌خوانی، ورزش زورخانه‌ای، نقالی، موسیقی سنتی ایرانی، مراسم قالی‌شویان اردهال، موسیقی خراسانی، فناوری ساخت لنچ در جنوب ایران و….
آیا میراث فرهنگی معنوی ما ایرانی‌ها، در این چندمورد محدود می‌شود؟
مطمئناً خیر؛ تاکنون قدم‌هایی در ثبت ملی میراث‌های فرهنگی معنوی نیز برداشته شده، اگرچه امید است که در مسیر ثبت این میراث در فهرست جهانی همت گمارده شود، اما قدم برداشتن در مسیر ثبت ملی آن‌ها نیز بارقه‌های امیدی در دل دوستداران فرهنگ این مرزوبوم ایجاد می‌کند.
براساس آمار موجود افزون بر یک‌هزار و ۴۰۰ مورد میراث ناملموس استان‌های مختلف کشور، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. اگرچه ثبت این آثار اولویت سازمان میراث فرهنگی بوده،اما لزوم شناسایی و حفظ آن‌ها که ریشه در تاریخ این سرزمین دارد و امروز در هیاهوی زندگی صنعتی و فناوری روز در حال فراموشی است، باید بیشتر مورد توجه اساسی قرار داده و حتی رتبه کشورمان را در ثبت این آثار در سازمان جهانی یونسکو بیش‌ازپیش ارتقا دهیم. ثبت یک میراث فرهنگی معنوی در یونسکو، چه فوایدی دارد؟
میراث فرهنگی معنوی و ناملموس، به‌اعتبار پشتوانه‌ای که در تفکر و اندیشه جوامع در ایجاد وفاق اجتماعی داشته، در مسیر رساندن آن‌ها به توسعه و صلح پایدار نقش‌آفرین است. ازسویی روندی ثبتی آن‌ها موجب می‌شود که در جهت احیای سنت‌ها، آیین‌ها و این میراث فرهنگی ناملوس و البته معنوی، قدم‌های خوبی برداشته شود.
میراث فرهنگی معنوی و ناملموس، به‌اعتبار پشتوانه‌ای که در تفکر و اندیشه جوامع در ایجاد وفاق اجتماعی داشته، در مسیر رساندن آن‌ها به توسعه و صلح پایدار نقش‌آفرین است. ازسویی روندی ثبتی آن‌ها موجب می‌شود که در جهت احیای سنت‌ها، آیین‌ها و این میراث فرهنگی ناملوس و البته معنوی، قدم‌های خوبی برداشته شود.
خیلی‌ها بر این عقیده‌اند که توجه به سنت‌ها و هرآنچه که به فرهنگ برمی‌گردد، ما را عقب نگه می‌دارد، در حالیکه چنین نیست. با همین فرهنگ است که می‌توان سرپا ماند و با همین‌ها هویت ملی را تقویت کرد و مانع از استحاله هویت جوانان و نوجوانان، ادغام و در نتیجه از بین رفتن آن با هویت‌های غربی شد.
از این‌ها که بگذریم، صحبت امروز در صفحه گردشگری منوط به یکی از استان‌های غربی کشورمان؛ یعنی کردستان است.
استانی که می‌توان آن را سرزمین میراث‌های فرهنگی معنوی و ناملموس شمرد. روش روخوانی قرآن با عنوان «حنجی کردن»، ذکر دراویش طریقت قادریه، روش دف‌نوازی و ساخت آن، ساخت سنگ آسیاب، مراسم شاه‌حسین‌خوانی سریش‌آباد، هنر و روش مغارکاری و دانش و مهارت بومی سقزگیری، ازجمله میراث فرهنگی معنوی ثبت‌شده ملی در کردستان است.
این استان در دل خود آداب و رسوم و غذاهای متنوعی دارد که هریک از آن‌ها، تاریخی را به‌همراه داشته و می‌توان با برنامه‌ریزی در مسیر گردشگری موسیقی، سلامت براساس طب سنتی، غذا و… قدم‌های مناسبی برداشت و چرخ اقتصاد را در کردستان به حرکت درآورد.
در این زمینه بر آن شدیم تا برنامه‌های پیش‌روی میراث فرهنگی معنوی و ناملموس کردستان را جویا شویم، بدین‌سان گفت‌وگویی با امیر صادقی؛ کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان ترتیب داده شد که در ادامه آن را می‌خوانید:
ثبت ملی ۹۳ میراث فرهنگی معنوی و ناملموس کردستان تاکنون
کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان در گفت‌وگو با خبرنگار ما با بیان اینکه هرساله در پنج حوزه مربوط به ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس، تعداد مشخصی را ازسوی وزات میراث فرهنگی به (اداره کل میراث فرهنگی کردستان) ابلاغ می‌کنند، گفت: ما موظفیم که در طول یک‌سال براساس سهمیه‌های مطرح شده به ما، آن تعداد میراث فرهنگی ناملوس را به ثبت ملی برسانیم.
امیر صادقی با اشاره به اینکه این روند به‌صورت نوبتی به انجام می‌رسد، مطرح کرد: نمی‌توان گفت که یک میراث فرهنگی ناملموس کردستان از ثبت ملی جامانده، چراکه به‌صورت دوره‌ای میراث فرهنگی ناملموس‌مان در حال به ثبت رسیدن است.
وی با اشاره به اینکه برای سال ۱۳۹۹ ثبت هشت مورد و برای سال بعد تعداد ۱۰ مورد را برای استان کردستان مدنظر قرار داده‌اند که به ثبت برسد، گفت: بر این اساس به‌صورت دوره‌ای همه میراث‌های فرهنگی ناملموس استان کردستان در مسیر ثبت ملی قرار می‌گیرند و مشکل خاص یا بی‌توجهی در این مسیر وجود ندارد.
کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان با بیان اینکه در استان کردستان غذاهای محلی و سنتی بسیاری وجود دارد، ادامه داد: نمی‌توان این غذاها را هرساله به ثبت رساند، بدین ترتیب طبق سهمیه‌ها، هرساله در حدود سه غذای محلی و سنتی این استان به ثبت ملی می‌رسد.
در فرایند ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس در سال جاری، برای استان کردستان دو غذای محلی و سنتی، دو بازی محلی و تعداد چهار مهارت، پرونده‌هایشان برای رسیدن به ثبت ملی، ارسال و در تاریخ ۱۷ شهریورماه سال جاری به ثبت رسیده‌اند.
وی با بیان این موضوع در ادامه گفت‌وگو تشریح کرد: در فرایند ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس در سال جاری، برای استان کردستان دو غذای محلی و سنتی، دو بازی محلی و تعداد چهار مهارت، پرونده‌هایشان برای رسیدن به ثبت ملی، ارسال و در تاریخ ۱۷ شهریورماه سال جاری به ثبت رسیده‌اند.
کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان با بیان اینکه این پرونده‌ها در ماه جاری به ثبت ملی رسیدند، گفت: در این هشت پرونده ثبتی، غذاهای محلی شامل شیوه تهیه «غذای سلیمالی» به‌عنوان یک غذای گیاهی محلی اورامانات و «بلغور(ولوش)» قرار دارند که در حال حاضر مستندسازی و تکمیل پرونده آن‌ها به اتمام رسیده و تحویل داده شده است.
صادقی خاطرنشان کرد: پرونده دو بازی «تاقیله بسر» و بازی «چه‌مه قوجایلی» نیز برای ثبت ملی تهیه و ارسال شده است.
وی با بیان اینکه در حوزه مهارت‌های ساخت نیز پرونده‌هایی تهیه و ارسال شده است، عنوان کرد: مهارت و شیوه ساخت «برچاویلکه اسب(مگس‌پران)» با تزیینات مختلف، چرم و رنگ‌های متعدد، «گیزگیزه» (یک‌نوع وسیله بازی)، «یغان» و «وندی» ازجمله این پرونده‌ها هستند.
کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان در ادامه افزود: سال گذشته نیز دو شخصیت «شالباف» و «کوزه‌گر» نیز در فهرست ثبت ملی کردستان قرار گرفت.
صادقی با تصریح بر اینکه در حال حاضر هشت پرونده تهیه و ارسال شده است، گفت: این پرونده‌ها در ماه جاری بررسی و به ثبت رسیده‌اند.
وی در بخش پایانی صحبت‌های خود با بیان اینکه تاکنون تعدادی از میراث فرهنگی ناملموس استان کردستان به ثبت ملی رسیده، گفت: با ثبت این آثار، تعداد ۸۵ مورد از میراث فرهنگی معنوی این استان شماره ثبت دارند و هشت مورد نیز در ماه جاری موردبررسی قرار گرفته و به ثبت رسیده است.
اما به‌راستی باید دانست که میراث فرهنگی ناملموس این مرزوبوم را می‌توان به قلب تپنده آن تعبیر کرد؛ قلبی که درصورت بی‌توجهی به آن ایستاده و همه ما را به سمت‌وسوی خاموشی سوق خواهد داد.
حفظ میراث فرهنگی معنوی و ناملموس بسیار دشوارتر از حفظ میراث فرهنگی مادی است، صاحب‌نظران بر این باورند توجه به میراث معنوی و ناملموس از این نظر که می‌تواند در مقابل یکسان‌سازی فرهنگی در جهان مقاومت کند، مهم است، چراکه با حمایت از فرهنگ‌های گوناگون و توجه به آن‌ها در مناطق و شهرستان‌های مختلف، می‌توان در مقابل یکسان‌سازی فرهنگی ایستادگی و از هویت فرهنگی، بومی، قومی و منطقه‌ای و در نهایت هویت ملی حفاظت کرد.
حال با این تفاسیر نقش حفظ این میراث بیش‌ازپیش احساس می‌شود. زنده نگه‌داشتن تاریخ و فرهنگ است که موجب می‌شود که یک سرزمین سرپا بماند و میراث فرهنگی مادی و غیرمادی در کنار هم این روند را به سرانجام می‌رسانند.
میراث ملموس و ناملموس؛ پشتوانه‌های تاریخی و فرهنگی هر ملتی محسوب شده و کشورها برای ثبت جهانی میراث خود در رقابت هستند تا کشور خود را به‌لحاظ قدمت تاریخی و فرهنگی پربار نشان دهند.
میراث ملموس و ناملموس؛ پشتوانه‌های تاریخی و فرهنگی هر ملتی محسوب شده و کشورها برای ثبت جهانی میراث خود در رقابت هستند تا کشور خود را به‌لحاظ قدمت تاریخی و فرهنگی پربار نشان دهند.
این رقابت به‌عقیده کارشناسان، هنگامی معنادار خواهد شد که کشورها به‌واسطه همین میراث ملموس و غیرملموس برای جذب گردشگران جهانی فعالیت کنند.
با این روند شاهدیم چرخ گردشگری استان کردستان که این روزها نیاز به حرکت‌های جدی داشته تا رکودهای اقتصادی یا مشکلاتی از این دست را از بین ببرد، می‌تواند از طریق همین میراث فرهنگی ناملموس به حرکت درآید.
میراث فرهنگی معنوی‌ای که نشانه هویت مردمان کردستان و قدمت فرهنگی مردم کشور و سرزمینمان بوده، هویت ملی را نیز به ارمغان می‌آورد.
به‌راستی که نیاز است تا در این مسیر شاهد برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های مناسبی باشیم تا بتوانیم این میراث را به مردم و به‌ویژه گردشگرانمان معرفی کرده و از این ظرفیت‌ها، در مسیر جذب گردشگر و قدم نهادن در مسیر گردشگری غذا، موسیقی و سلامت براساس طب سنتی و… گام برداریم؛ البته با انسجام در این مسیر، علاوه بر جذب گردشگران داخلی و خارجی که همانا با خود گردشگری و اشتغال پایدار را رقم خواهند زد، شاهد به ثبت رسیدن میراث فرهنگی معنوی و ناملموس استان کردستان در فهرست یونسکو نیز باشیم.
جا دارد در این بین از خسرو قاضی‌زاده؛ سرپرست سابق معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان نیز بابت همه راهنمایی‌هایشان قدردانی کنم.
